Geschiedenis

Boek vertelt verhalen over België op maat van jongeren

Benno Barnard en Geert van Istendael kunnen het niet meer aanzien. Met hun boek Een geschiedenis van België hopen de schrijvers de gaten te dichten die het geschiedenisonderwijs nu openlaat.

In Een geschiedenis van België (ondertitel: voor nieuwsgierige kinderen en hun ouders) gebruiken Benno Barnard en Geert van Istendael 300 pagina's om de vaderlandse geschiedenis aantrekkelijk te maken voor - vooral - twaalf- tot veertienjarigen.

"Wij geloven dat het vak geschiedenis onmisbaar is", zegt van Istendael. "Het geeft antwoord op de vraag 'wanneer?', zoals aardrijkskunde vertelt 'waar?'."

De kiem van het boek ligt bij Benno Barnard. Die had één kind op een Vlaamse, en een ander op een Waalse school. Toen beiden een dag vrij kregen op 11 november, wist alleen die laatste waaraan hij die vrije dag te danken had. Barnard belde van Istendael, en ze gingen aan de slag.

Helden en schurken

Het boek vertrekt van de leefwereld van de doelgroep en zet dan een stap achteruit om verhalen opnieuw te vertellen. De auteurs bogen zich over bestaande - maar vaak gedateerde - lesboeken om tot hun eigen werk te komen. Daarin is het verleden spannender verteld met verhalen over dappere helden en angstwekkende schurken. Tekeningen van Judith Vanistendael vrolijken het boek op.

Thierry Verbiest (33) is acht jaar leraar geschiedenis aan de eerste graad in het Koninklijk Atheneum van Berchem. Hij juicht het initiatief van de schrijvers toe. "Wanneer kinderen uit het lager onderwijs komen, merk je al dat er grote gaten zijn. Ze hebben er immers alleen het vak Wereldoriëntatie gekregen.

Wanneer ze nadien in het aso terechtkomen, valt het nog wat mee.

Dan krijgen ze in het eerste jaar één uur, en in het tweede jaar twee uur geschiedenis. Al is dat ook niet veel, en mopperen leerkrachten vaak over wat er maar van geschiedenisonderwijs overblijft."

Wereldgeschiedenis

In technisch- en beroepsonderwijs is dat het ergst. "Daar verwatert het geschiedenisonderwijs helemaal. In het bso zit dat in het 'Project algemene vakken'. In de laatste graad van bso zag ik hoeveel algemene kennis ontbreekt. Hitler? Vaak weten ze niet meer dan dat het een mijnheer is met een snorretje en een vreemd kapsel."

Van Istendael en Barnard, die dat laatste verhelpen door in hun boek ruim aandacht te besteden aan het antisemitisme, hopen dat dit boek straks ook de weg vindt naar de schoolbanken. En mocht dit een succes worden, dan kan misschien ook de rest van de wereldgeschiedenis worden herverteld? "De geschiedenis barst van de spannende verhalen.

Dit is maar een bescheiden 'best of'", zegt van Istendael.

Dat dit boek succes kan hebben bij jongeren, gelooft ook Thierry Verbiest. "Veel jongeren vinden dit een interessant vak. Ze zijn erdoor gepassioneerd, luisteren met interesse."

Dat ook aan de universiteit Geschiedenis een populaire richting blijft, blijkt uit de cijfers van de UA.

Daar steeg het aantal inschrijvingen van 375 in 2008 naar 451 in het lopende studiejaar.

Toen het boek dinsdag in Brussel boven de doopvont werd gehouden, ging dat gepaard met gejubel van minister van Onderwijs Pascal Smet (sp.a). Die legde daarbij de nadruk op het belang van het vak Geschiedenis.

Al lijkt elke onderwijshervorming - ook een die dit vak weer opwaardeert - vandaag wel bijzonder ver weg.

Kinderen doen de test

Weten kinderen van 12 tot 14 écht van toeten noch blazenwanneer het over geschiedenis gaat? We legden vijf vragen voor aan Tine (13) en Mats (12).

1. Door welke veldheer werden onze streken vanaf 58 voor Christus Romeins? (Julius Caesar) 2. Dankzij welke historische gebeurtenis hebben we op 11 november een vrije dag? (Wapenstilstand, het einde van de Eerste Wereldoorlog) 3. Welke Belgische koning staat bekend om zijn wrede uitbuiting van de kolonie Congo? (Leopold II) 4. Zet in de juiste volgorde: Karel de Grote, Slag bij Waterloo, val van het Romeinse Rijk, de kruistochten. (Romeinse Rijk, Karel de Grote, kruistochten, Waterloo) 5. Wie liet zich tijdens de Tweede Wereldoorlog aanspreken als Führer? (Hitler)

TINE (13)

1. Weet ik niet. (fout) 2. Wapenstilstand, het einde van WO I. (juist) 3. Leopold II . (juist) 4. Kruistochten, Romeinse Rijk, Karel de Grote, Waterloo. (fout) 5. Hitler. (juist) Score: 3 op 5

MATS (12)

1. Julius Caesar. (juist) 2. Einde WO II. (fout) 3. Leopold II. (juist) 4. Romeinse Rijk, kruistochten, Waterloo, Karel de Grote. (fout) 5. Hitler. (juist) Score: 3 op 5

Masquer le texte

Dat een knap kinderboek de Literatuur kan verrijken, de mensheid dienen en de wereld veranderen, precies zoals ook een straffe roman, een onsterfelijk gedicht of een briljant essay dat kan, weten u en ik, onbevangen lezers, uiteraard al veel langer dan vandaag. Het grote nieuws is dat nu ook twee dichters-essayisten van de hoog-intellectuele soort tot datzelfde inzicht zijn gekomen. Sterker nog, zij hebben zojuist de Literatuur verrijkt en de mensheid gediend door samen een kinderboek af te leveren dat beslist de wereld zal veranderen. Het boek heetEen geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen (en hun ouders) en dat is het ook helemaal: een geschiedenis van ons land voor jong én oud.

Natuurlijk hebben schrijvers Benno Barnard en Geert van Istendael zich niet zomaar in een opwelling van zoetige en onmeetbare liefde voor het kind aan dit monnikenwerk gezet - we praten hier over een samenvattinkje van 200 miljoen jaar in 300 bladzijden. Neen, hen bewoog, naast de zoetige en onmeetbare liefde voor hun eigen (klein)kinderen, iets veel hogers: de bekommernis dat we straks met een generatie volwassenen zitten opgescheept die geen benul meer heeft van wat er hier in 1302, 1585 of 1914-'18 heeft plaatsgevonden. Ja, ja, dat is allemaal te googelen, 'maar op het internet ontbreekt overzicht. Als je dit boek hebt gelezen, kan je juist heel gericht surfen', aldus de bezorgde schrijvers.

11 november

Het plan kiemde toen Barnards kinderen op een 10de november uit school kwamen met het vrolijke nieuws dat ze de volgende dag vrijaf hadden, alleen wisten ze niet waarom. De kinderen hadden hun vader, die op hun leeftijd vast al het Oude Testament en de biografie van Willem van Oranje uit het hoofd kende, net zo goed een dolk in het hart kunnen dringen. Die dag besloot Barnard een voor zijn kinderen leesbaar geschiedenisboek te schrijven. Geen geringe onderneming, inderdaad, maar in vriend Geert van Istendael vond hij de geknipte coauteur. Van Istendael kent de Belgische geschiedenis - hij is de auteur van het onvolprezenHet Belgisch labyrint - en hij heeft een zwakke plek voor Nederlanders (zoals Barnard).

De draad van gebeurtenissen - van de prehistorie via de Oude Belgen en de middeleeuwen en de brandstapels en Napoleon en de Eerste Wereldoorlog, tot op vandaag - is bekend, de manier waarop alles is opgetekend verrassend. In het moeras van jaartallen, koningen en oorlogen dat een geschiedenis onvermijdelijk is, bieden Barnard en Van Istendael de (jeugdige) lezer voortdurend een uitgestoken hand, onder meer door brugjes te slaan naar het heden. Zo lezen we dat de Vikingen eruitzagen zoals in de albums van Asterix, dat de onprettige manier waarop Karel de Stoute stierf vergelijkbaar is met hoe Saddam Hoessein om het leven kwam en dat in de Apollo 11 minder digitale technologie zat dan in een doodgewone iPod.

Nukkige Napoleon

Dragen ook bij aan de behapbaarheid: concrete verhalen van kinderen, verwijzingen naar kunstenaars van divers allooi en de illustraties van Judith Vanistendael. Niemand tekende ooit een nukkigere Napoleon. Ook de geestige, trotse en jawel, vaderlandslievende toon verlichten het boek. Zelfzuchtige landheren, domme koningen en brutale keizers worden zelfzuchtig, dom en brutaal genoemd, maar de geniale Julius Caesar herkende in ons Belgen toch maar mooi de dappersten der Galliërs en bij de invasie van de Duitsers in 1940 boden wij dertien dagen langer weerstand dan de Nederlanders. En wist u dat er zwart marmer,noir belge , uit Wallonië is gebruikt voor de bouw van de Taj Mahal? En dat Franz Ferdinand (de prins, niet de rockgroep) en zijn gemalin met een pistool van Belgisch makelij zijn vermoord? (Dat laatste is niet iets om trots op te zijn, al was het dus wel een goed pistool.)

De Belgen zijn altijd al, ook lang voor België als staat bestond, een straf volkje geweest. Een natie die, bewijze dit geschiedenisboek, bij elkaar hoort. Vlamingen, Walen en Brusselaars hebben veel gemeen, vinden de schrijvers, en trouwens: 'Caesar zelf vond al dat er Belgen waren, en wie zijn wij om hem tegen te spreken.' Het zijn dit soort van subjectief stichtende uitlatingen die dit werk zo verteerbaar maken. Over het niet naleven van het celibaat in de vijftiende eeuw schrijft Barnard: 'De meeste mensen hebben wel gezond verstand en snappen heus wel dat een leven als ongetrouwde man voor de meeste mannen nogal ongezellig is.' En ook Van Istendael windt er in de context van deCode Civil geen doekjes om: 'Vandaag heeft de getrouwde vrouw (en ook elke andere vrouw) dezelfde rechten als de man. Gelukkig maar.' Wie zijn wij om deze heren tegen te spreken?

BENNO BARNARD EN GEERT VAN ISTENDAEL

De auteurs: twee vrienden-schrijvers met een hart voor ons land, en voor hun (klein)kinderen.

Het boek: een geïllustreerde geschiedenis van België voor iedereen vanaf 11 jaar.

ONS OORDEEL: een behapbaar, spannend en geestig boek. Weinigen zullen het Barnard en Van Istendael nadoen.

Masquer le texte

Bij de verdeelde ontvangst van Een geschiedenis van België waren de tegenstrijdigste stemmen allicht die van Jelle Van Riet en Johan Sanctorum. Van Riet spreekt over ‘een kinderboek [...] dat beslist de wereld zal veranderen’; Sanctorum over een ‘patriottistische kinderbijbel’.
Barnard en Van Istendael slagen erin een overzichtelijke en boeiende synthese te brengen. Hun verhaal vangt aan met de dinosaurussen in Bernissart (Henegouwen), en eindigt zo’n driehonderd bladzijden later met de affaire-Dutroux, het spaghetti-arrest, de Witte Mars, de dioxinecrisis en de zegetocht van films van ‘Waalse en Vlaamse’ makelij. Onze eigen tijd krijgt de lezer spijtig genoeg slechts in kort bestek aangeboden. Maar onderweg komen onder meer aan bod: de Oude Belgen, de Romeinen, de Franken, het christendom, de Noormannen, de middeleeuwen, de Bourgondische vorsten, de Spaanse Nederlanden, de Oostenrijkers, de verlichting, Napoleon, de Belgische onafhankelijkheid, het socialisme, Congo, twee wereldoorlogen enz. — allemaal op een begrijpelijke manier gebracht. De uitgangspunten lijken belangrijke gebeurtenissen of personen die gezorgd hebben voor een omwenteling in bijvoorbeeld het bestuur, het denken, de religie of de kunst. Barnard en Van Istendael praten alles vlot aan elkaar en trachten daarbij een aantal verbanden bloot te leggen tussen feiten, volkeren en mensen. Naast de grote lijnen hebben ze ook oog voor het kleinere verhaal.
Hoewel de auteurs benadrukken dat deze geschiedenis maar een van de vele mogelijke is, kun je hen ervan verdenken dat ze ook wilden enthousiasmeren. De lichtvoetige, vaak humoristische toon van het boek werkt aanstekelijk, en je krijgt bijna automatisch zin om zelf eens een kijkje te gaan nemen naar al die sporen uit het verleden. Barnard en Van Istendael maken je warm met verwijzingen naar onder meer films, literatuur, musea, muziek en bezienswaardigheden.
Het is echter precies dat enthousiasmeren dat Sanctorum onder schot neemt — niet het enthousiasmeren voor de geschiedenis, maar voor België. Al beweert Barnard in Knack (12.12.2012) dat ‘wij het boek niet als belgicisten geschreven hebben’, denk ik dat hun objectiviteit hen hier in de steek laat. Je leest er zeker pleidooi in voor het behoud van België als staat — of toch in elk geval een pleidooi tegen een eventuele splitsing van ons land. Net zogoed bevat het boek dringende waarschuwingen om niet lichtzinnig om te springen met onder andere de Europese Unie en de sociale zekerheid.
Is het geoorloofd dat Barnard en Van Istendael deze standpunten verkondigen in hun geschiedenis? Ik vond hun ideeën het overdenken waard, maar ze zijn niet open genoeg over de bedoelingen van hun boek en werken hun visie onvoldoende uit. Het boek zwalpt te veel tussen de ambitie om enerzijds een geschiedenis te zijn, en anderzijds een persoonlijke visie met vragen omtrent de toekomst. Na het lezen blijf je achter met te veel vragen, waarop Barnard en Van Istendael voorlopig de antwoorden schuldig blijven.
 
(Dit is een abstract van een artikel van An-Sofie Bessemans. De volledige tekst is verschenen in De Leeswelp 1, 2013.)
[An-Sofie Bessemans] Masquer le texte

Een Nederlander en een Vlaming beschrijven de geschiedenis van België vanaf de prehistorie tot nu. Dat doen ze in 44 thematische hoofdstukken, selectief dus, maar wel chronologisch. In vele hoofdstukken is het ook een Europese of wereldgeschiedenis. Hoewel het boek populair-wetenschappelijk bedoeld is, tref je zelden een fout aan, maar geregeld wel een vereenvoudigde voorstelling van de zaken, onder andere bij de motieven voor Napoleon om naar Egypte en later naar Rusland te trekken. Ook bij de opstand van de Belgen in 1830 tegen koning Willem I is een aantal oorzaken weggelaten. De Oostfrontstrijders kregen geen aanmoediging van de kerk, maar een openlijk verbod. De bedoeling van de auteurs is om de geschiedenis toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor jongeren vanaf ca. 11 jaar. Ondanks de vaak korte zinnen, een beetje humor en hoofdstukjes die je ook afzonderlijk kunt lezen, is het taalgebruik voor hen toch te moeilijk. Daarbij doet de bladspiegel vrij vol aan. De uitgebreide tekst is geïllustreerd met kleine zwart-wittekeningen. Met uitgebreid register achterin. Voor tieners en voor volwassenen is het echter heel aangename en ontspannende lectuur. Globaal gezien is het een goed geschiedenisboek voor iedereen vanaf ca. 14 jaar. Masquer le texte